Монголбанкны Мөнгөний бодлогын хорооны гишүүн, эдийн засагч Ч.Хашчулуунтай ярилцлаа. 

-Ерөнхий сайд арван их наяд төгрөгийн хөтөлбөр зарлаад, хэрэгжүүлэх гэж байна. Эдийн засгийн хүндрэлтэй байгаа үед Засгийн газраас санаачлан ийм хөтөлбөр хэрэгжүүлэх нь хэр оновчтой, цагаа олсон гэж бодож байна вэ. Эндээс гарах үр дүнгийн талаар та ямар хүлээлттэй байна вэ?
-Манай эдийн засаг 2020 оны эцсийн дүнгээр 5.3 хувиар агшссан. Үүнд манай голлох салбар болох уул уурхай, үйлчилгээний салбар агшссан нь нөлөөлсөн. Ийм үед Засгийн газар, УИХ, Монголбанкнаас хэрэгжүүлж байгаа арван их наядын төлөвлөгөө цаг үеэ олсон, чухал төлөвлөгөө болсон. Өмнөх Засгийн газрын хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ нь цар тахалтай холбоотойгоор учирч байгаа нийгэм, эдийн засгийн хүндрэлийг даван туулахад чухал нөлөө үзүүлсэн. Энэ удаад эдийн засгийг өсгөх, ажлын байр нэмэх, уналтыг зогсоохоос гадна эдийн засгийн урт хугацааны хөгжлийн суурийг бий болгох, залуучуудыг ажлын байраар хангах, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн зөрүүг арилгах зэрэг хэд хэдэн онцлогтой. 

-Гарах үр дүнгийн талаар та ямар хүлээлттэй байна вэ?
-Нэгдүгээр улирлын хувьд шууд эдийн засгийн огцом өсөлт хүлээхгүй байна. Хөл хорио үргэлжилсэн учраас манай эдийн засгийн идэвхжилтэд нөлөө үзүүлдэг Цагаан сар, Шинэ жилийн баярын худалдан авалт хийгдээгүй. Тэр утгаараа үйлчилгээний салбар хүнд байдалд хэвээр байна. Харин уул уурхайн салбар сэргэж, 2019 оны түвшиндөө очсон байна. Энэ утгаараа нэгдүгээр улирлаас бага зэргийн өсөлттэй гараад, оны дүнгээрээ 5-6 хувийн өсөлттэй гарах боломж бүрдэх болов уу. 

Банк, санхүүгийн салбарт сэргэлт түрүүлж эхэлнэ. 

-Монголбанкнаас оны өмнө буюу 10 их наядын хөтөлбөрийн талаар яриагүй байх үед 2021 оны эдийн засгийн өсөлтийг 5-6 хувь байхаар төсөөлж байсан. Харин одоо эдийн засгийг идэвхжүүлэх төлөвлөгөөг баталж, хэрэгжүүлэхээр боллоо. Үүний дагуу эдийн засагт их хэмжээний мөнгө нэмж оруулахаар болж байгаа учраас өсөлтийн төсөөлөлд өөрчлөлт орох болов уу. Энэ талаар та хэрхэн харж байна вэ?
-Эдийн засагт орж ирэх мөнгөний дүн өндөр байгаа нь үнэн. Гэхдээ энэ нь гурван том хэсгээс бүрдэж байгаа. Нэгдүгээрт томоохон төслүүд. Засгийн газраас зарласны дагуу 8 том төсөл байгаа. Хоёрдугаарт, Монголбанк, банкны системд байгаа нөөцийг ашиглан эдийн засагт мөнгөний урсгалыг бий болгох төлөвлөгөө бий. Гуравдугаарт, барилгын салбарт шинэ барилга, хорооллуудыг барих, ЖДҮ-ийг дэмжих гэсэн гурван том хэсэг байгаа юм. Үүнийг аваад үзвэл эхний ээлжид ЖДҮ-ийн хувьд сэргэлт нь хурдан байж болно. Монголбанкнаас авч хэрэгжүүлж байгаа репо санхүүжилт 2020 оны арван хоёрдугаар сараас эхэлчихсэн. Түүнчлэн Монголбанкнаас мөнгөний бодлогын хүүг бууруулах арга хэмжээ авсан учраас үр дүн нь түрүүлж гарах болов уу гэж бодож байна. Тэгэхээр банк, санхүүгийн салбарт сэргэлт түрүүлж эхэлнэ. Энэ нь ЖДҮ бөгөөд банкны салбараас зээл авч байгаа аж ахуйн нэгжүүдэд нөлөөлснөөр эхний ээлжинд үйл ажиллагаа нь сэргэх болов уу. Хоёрдугаарт, барилгын сезон эхлэх арай болоогүй байна. Эхлэх хүртэл тодорхой бэлтгэл ажил хэрэгтэй.

Үүнтэй холбоотой барилгын салбарт “Солонго-1”, “Солонго-2” зэрэг хорооллын ажлууд тавдугаар сараас эхлэх байх. Томоохон төслүүдийн хувьд багадаа хоёроос гурван жилийн хугацаа шаардах учраас харьцангуй урт хугацаанд эдийн засгийн үр ашгаа өгөх төслүүд гэж харах нь зүйтэй. Тэгэхээр миний төсөөлөл бол эхний ээлжинд банк, санхүүгийн салбарт сэргэлт бий болсны дараа ЖДҮ, үйлчилгээ, дотоодын үйлдвэрлэл, уул уурхай гэсэн дарааллаар сэргэлт эхлэх болов уу. Мөн энэ жилийн нэг онцлог нь Засгийн газраас маш эрт тариалалтыг дэмжсэн байгаа. Үүний үр нөлөө дөрөв, тавдугаар сард гарснаар 2020 оны эдийн засгийн төлөв нь төсөөллөөс давах бүрэн бололцоотой юм. 

Нөгөөтэйгүүр эдийн засаг руу хэчнээн их мөнгө нийлүүлээд, банкууд хэчнээн зээл гаргая гэсэн ч нөгөө талдаа зээл авах эрэлт байхгүй болчихлоо гэдэг болгоомжлол бий. Та үүнтэй хэр санал нийлэх вэ?

Хэрвээ Засгийн газар, Их хурал, Монголбанк арга хэмжээ аваагүй бол таны хэлж байгаа үнэн болно. Энэ нөхцөлд эдийн засгийн сэргэлтийг хүлээх ямар ч бололцоогүй юм. Гэхдээ өнөөдрийн байдлаар репо санхүүжилтийн арга хэмжээ авч байна. Мөн барилгын салбарт томоохон арга хэмжээ авч, ЖДҮ-ийн санхүүжилтийг хийж байгаа учраас энэ салбаруудыг идэвхжүүлэх, ажлын байрыг бий болгох, бизнес, аж ахуйн нэгжүүдийг эргэлтийн хөрөнгөтэй болгоход чухал нөлөөтэй.

Тэгэхээр эргэлтийн хөрөнгө болсон компани үйл ажиллагаагаа сэргээж, тодорхой худалдан авалт хийнэ. Энэ нь нийт эдийн засагтаа сэргэлтийг бий болгох боломжтой. Үүнийг онолын хувьд “том түлхэц” гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газар нь эдийн засгаа галт тэрэг шиг чирээд явж байна гэсэн үг. Томоохон төслүүдийн хувьд шууд Засгийн газрын мөнгө гэхгүйгээр, хөрөнгө оруулагч нартайгаа хэлэлцээ хийж, гэрээ байгуулах учраас тэр жамаараа явна. Хэрвээ хурдацтай хийвэл бид энэ онд хамгийн том хүлээлттэй байгаа нь Тавантолгойн цахилгаан станц байж болох юм. Ирэх жил Оюутолгойн гүний уурхай, төмөр замаа ашиглалтад оруулах гэсэн хоёр том үйл явдал хүлээгдэж байна. Харин 2023 онд нефтийн үйлдвэр ашиглалтанд орох хүлээлт бий. Энэ төлөвлөгөөгөөрөө яваад, том төслүүдээ хөдөлгөөд явбал, бид ирэх жилээс асар том эдийн засгийн суурийг бий болгох боломжтой гэж бодож байгаа.

-Эдийн засгийн суурь гэдгийг та тодруулна уу. Манай эдийн засаг өрөөсгөл бүтэцтэй буюу уул уурхайгаас хэт хамааралтай байгаа. Таны ярьж байгаагаас харахад эдийн засгийн суурийг тавьж өгнө гэдгийг олон удаа дурдлаа. Тэгэхээр суурь гэдгийг юу гэж ойлгох ёстой вэ?
-Эдийн засгийн суурь гэдгийг тодорхой улсын эдийн засаг бүтээж чадах хүчин чадал гэж ойлгох хэрэгтэй. Хүчин чадал өөрөө бий болдоггүй. Заавал хөрөнгө оруулалт хийж байж, үйлдвэр, дэд бүтэц, эрчим хүчний хангамжийг шийдэж, замуудаа барьж байж, үйлдвэрлэл өсөх нөхцөлүүд нь бүрддэг. Бидний өнгөрсөн 10 жилийн өсөлтийг харвал дэд бүтцээ төдийлөн сайжруулж чадаагүй. Засмал замуудаа барьсан ч эрчим хүчний салбар, төмөр замын салбарт ахиц гараагүй.

Мөн боловсруулах үйлдвэрийн хувьд Оюутолгойн үйлдвэр 2013 онд ашиглалтад орсон, Ухаа худагийн нүүрс боловсруулах үйлдвэр 2011 онд ашиглалтанд орсноос хойш том үйлдвэр баригдаагүй байгаа. Цемент, барилгын материалын үйлдвэрүүд баригдсан боловч энэ маань экспортын чиглэлтэй биш. Ингээд авч үзвэл дараагийн ээлжинд нефтийн үйлдвэр байгуулагдсанаар импортыг орлох хүлээлттэй байна. Төмөр зам баригдсанаар экспортыг дэмжих бүрэн чадавхтай болно. Цахилгаан станцаа барьчихвал бид импортыг багасгаад, дотоодоосоо цахилгааны хэрэгцээгээ бүрэн хангадаг болно. Энэ бүгд нь манай улсын орлогыг үйлдвэрлэх хүчин чадал маань тэлэх болов уу. Тэр утгаараа суурь бэхжинэ гэж байгаа.

-Эдийн засаг руу мөнгө нийлүүлээд эхлэхээр инфляц, ханшид дарамт учрах уу?
-Мөнгөний нийлүүлэлтийг хийхдээ инфляц, ханшийн хэт дарамт үүсэхээс зайлшгүй болгоомжлох ёстой. Гэхдээ энэ удаад Засгийн газар, Монголбанкны төлөвлөгөөг харахад мөнгө хэвлээд, нийлүүлэх бус банкны системд одоо байгаа хөрөнгийг илүү өр өгөөжтэй ашиглах, үйлдвэрлэл рүү чиглүүлэх стратеги баримталж байгаа. Тэгэхээр энэ нь гүйлгээнд байгаа мөнгөний дүнг төдийлөн нэмэгдүүлэхгүй. Энэ утгаараа ханшийг харин ч бүр эсрэгээрээ өсгөхгүй байх, үнийн хувьд Монголбанк инфляцыг маш доогуур хэмжээнд барьж чадсан. Тийм учраас 10 их наядын төлөвлөгөө нь үнийн өсөлтийг бий болгохгүй, ханшийн уналтыг өдөөхгүй байх бүрэн боломжтой гэж харж байна. 

-Зарим эдийн засагчдын хэлж байгаа зүйл нь төв банкны үнэт цаасны хүү 6 хувь байгаа үед ЗГ-аас 3 хувийн хүүтэй, татаастай зээл олгохоор энэ нь эргээд төв банкны үнэт цаасандаа төвлөрчихнө гээд байгаа. Энэ эрсдэлийг та хэрхэн харж байна вэ?
-Төв банкны үнэт цаас бол зах зээлд зайлшгүй байх ёстой мөнгөний бодлогын томоохон хэрэгсэл юм. Яагаад гэхээр энэ нь нэгдүгээрт, эргэлтэд байгаа мөнгөний хэмжээг зохицуулах, хоёрдугаарт, банкны системийн тасралтгүй үйл ажиллагааг хангахад чухал нөөц болж байдаг. Цаашдаа эдийн засаг сэргээд эхлэх үед төв банкны үнэт цаасны хэмжээг тодорхой хэмжээгээр зохицуулж болно.

Харин хүүгийн хувьд яривал эдийн засагт байгаа бизнесийн төслүүд бүгдээрээ дор хаяж, 6 хувийн ашиг авчрах юм шиг ойлгож болохгүй. Чанаргүй болон хугацаа хэтэрсэн зээлийн хэмжээ 20 орчим хувьтай байна. Тэгэхээр бүх мөнгө эдийн засагт орлоо гэхэд эргээд эдийн засгийнхаа хүчин чадлыг бид бодох ёстой. Тийм учраас төв банкны үнэт цаасыг хүүгүй болгоод, энэ бүх мөнгийг эдийн засагт орууллаа гэхэд хамгийн түрүүнд мөнгөний нийлүүлэлт буруу тийшээ хандаж болзошгүй. Нөгөөтэйгүүр бүх төсөл ашигтай юм шиг буруу бодож болохгүй. Тэгэхээр бид балансыг олж, санхүүгийн системээ “алахгүй” байхын сацуу бодит эдийн засгаа дэмжиж чадах бодлогын тэнцвэрийг олох ёстой. Монголбанкны репо санхүүжилтийн арга хэмжээ амжилттай болсноос харвал бид нэг их айхтар арга хэмжээ авахаасаа илүүтэй сайн төслүүдийг дэмжээд, Засгийн газар эрсдэлийг нь бууруулаад, Монголбанк дэмжлэг үзүүлээд явах бүрэн боломжтой гэдэг нь харагдаж байна. 

-Ярилцсанд баярлалаа.

Эх сурвалж: gogo.mn